สมุนไพรพื้นบ้าน
ผักกาดน้ำ (หญ้าเอ็นยืด)
ชื่ออื่น ๆ
- ชีแต่เช้า
- หญ้าเอ็นยืด
- หมอน้อย
- เซียแต่เช้า
ชื่อวิทยาศาสตร์
- Plantago major L.
ชื่อวงศ์
- Plantaginaceae
ลักษณะเฉพาะทางกายภาพ
ต้น
ต้นผักกาดน้ำหรือหญ้าเอ็นยืด จัดเป็นพรรณไม้ล้มลุกขนาดเล็กที่มีเนื้ออ่อน มีอายุหลายปี ลำต้นมีความสูงประมาณ 30-120 ซม. โคนต้นติดอยู่กับดิน รากสั้น แตกแขนงเป็นฝอยมาก พืชชนิดนี้เป็นพรรณไม้กลางแจ้ง ขยายพันธุ์โดยใช้เมล็ด เจริญเติบโตได้ดีในดินที่มีส่วนผสมพิเศษ ในประเทศไทยสามารถพบได้ทั่วทุกภาค โดยมักขึ้นตามทุ่งหญ้า พื้นที่โล่งแจ้งที่มีความชุ่มชื้น
ใบ
ใบจะแทงขึ้นมาจากใต้ดินคล้ายกับใบผักกาด แต่จะมีก้านใบที่ยาวกว่า ก้านใบยาวเท่ากับแผ่นใบ ใบเป็นใบเรียงสลับ โคนลำต้นมีกาบใบห่อหุ้มอยู่ แผ่นใบผักกาดน้ำมีลักษณะหนาคล้ายกับใบผักคะน้า ใบเป็นรูปไข่กลับและมีขนาดกว้าง โคนใบสอบ ขอบใบเป็นคลื่น ๆ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 12-16 ซม. และยาวประมาณ 20-30 ซม. มีเส้นใบตามยาวประมาณ 5-7 เส้น โดยลักษณะของใบจะคล้ายกับช้อนสังกะสีขนาดใหญ่ และใบจะแตกออกรอบ ๆ บริเวณต้น ที่เรียกว่าหญ้าเอ็นยืดก็เพราะเมื่อนำก้านใบมาหักแล้วค่อย ๆ ดึงออกจะเห็นเส้นเอ็นยืดออกมา
ดอก
ดอกผักกาดน้ำออกดอกเป็นช่อ โดยช่อดอกจะชูขึ้นมาจากกลางกอ ก้านช่อดอกยาวประมาณ 30 ซม. และมีดอกย่อยขนาดเล็ก แห้ง เป็นสีเขียวอ่อนหรือสีน้ำตาล และไม่มีก้านดอก
ผล
ผลพบได้ในดอก เป็นผลแห้ง ลักษณะค่อนข้างกลม มีรูปร่างไม่แน่นอน ผลมีขนาดเล็กสีเขียวอมสีน้ำตาลหรือเป็นสีน้ำตาลถึงสีดำ เมื่อสุกแล้วจะแตกออก ภายในผลมีเมล็ดประมาณ 8-15 เมล็ด หรืออาจมีมากถึง 15 เมล็ด เมล็ดมีขนาดเล็ก มีความยาวประมาณ 1-1.5 มม.
ส่วนที่ใช้เป็นยา
- เมล็ด
- ราก
- ต้น (ทั้งต้น)
- ใบ
สรรพคุณของสมุนไพร
เมล็ด
เมล็ดช่วยทำให้ตาสว่าง แก้ปัสสาวะเป็นเลือด ขับปัสสาวะ
ราก
รากมีสรรพคุณแก้กระษัย แก้อาการปวดเมื่อยตามร่างกาย แก้ปวดหลัง ปวดเอว แก้อาการช้ำใน
ต้น
ทั้งต้นมีสรรพคุณในการขับปัสสาววะ แก้นิ่ว แก้ช้ำรั่ว แก้กามโรค แก้ทางเดินปัสสาวะอักเสบ ดับพิษร้อน แก้ท้องร่วม ดับพิษฝี แก้ปัสสาวะแดง ปัสสาวะเป็นเลือด ปัสสาวะขุ่น ตำพอกแผลที่หายยาก แก้ขอบตาเป็นเม็ดบวม ช่วยให้หายเมื่อย
ใบ
ใบมีสรรพคุณในการแก้เลือดกำเดาไหล ช่วยลดอาการบวม แก้โรคเชื้อราที่เท้า รักษาอาการไหม้จากการถูกแสงแดด ถูกลม แก้ปวดหลังปวดเอว
การใช้สมุนไพร
- ใบแห้งนำมาต้มน้ำดื่ม
- ใช้เป็นส่วนผสมของยาหม่อง
- คั้นน้ำดื่มแก้ร้อนใน แก้เจ็บคอ แก้ไข้หวัด หลอดลมอักเสบ
- นำทั้งต้นมาโขลกให้แหลก เคี่ยวกับน้ำมันมะพร้าว นำมาทารักษากระดูกหัก เส้นเอ็นตึง
- นำทั้งต้นมาตำและพอก บรรเทาผิวหนังอักเสบ แผลที่หายยากไม่ให้เกิดเป็นแผลเป็น ลดอาการอักเสบจากการแพ้พืชต่างๆ หรือพิษจากแมลงกัดต่อย ใช้ห้ามเลือดภายนอก
ผู้ให้ข้อมูล
น.ส.ประกาย ชาญณรงค์
วิสาหกิจชุมชนบ้านสมุนไพรแม่ทองคำ
QR Code-ผักกาดน้ำ